دکتر سید رضا نقیب السادات، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در کارگاه آموزشی روشهای تحقیق در پژوهشهای فرهنگی که صبح دوشنبه در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد، درباره روش تمایز معنایی (Semantic Differential Method)، جایگاه آن در میان سایر روشها، تعریف و ویژگیهای آن، مراحل طراحی مقیاس ها و تحلیل نتایج سخن گفت.
وی با اشاره به اینکه دو روش شناسی مختلف صوری و تجربی از گذشته وجود داشته است، عنوان کرد: روش شناسی صوری عمدتا به جنبه های نظری موضوعات توجه داشت و روش شناسی تجربی نیز تجربه حسی را ملاک قرار می داد. بعدها این دو روش شناسی در ترکیب با یکدیگر قرار گرفتند و روش شناسی علمی ایجاد شد.
نقیب السادات درباره جایگاه روش تمایز معنایی در میان سایر روش شناسی ها گفت: روش تمایز معنایی که ازگود مبدع آن بود به عنوان روش تبیینی مطرح شد که تعامل میان پدیده ها را بررسی می کرد.
وی تاکید کرد: روش تمایز معنایی یک روش است – نه تکنیک- زیرا مثل سایر روش ها مسیری را از مبدا به مقصد طی می کند و در این مسیر از تعدادی تکنیک بهره می گیرد.
این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به انواع روشهای تحقیق، روش تحقیق تبیینی را شامل آزمایش، پیمایش، تحلیل محتوا، مشاهده میدانی، ارزشیابی، تمایز معنایی، کیو و روش تحقیق توصیفی را شامل اکتشافی و توصیفی (روش اسناد و مدارک علمی، تحلیل تاریخی و مصاحبه عمقی) دانست.
وی با بیان اینکه روش تبیینی دارای دو سطح نظری و عملی است گفت: سطح نظری به جنبه های ذهنی و سطح عملی به اندازه گیری یافته ها و اطلاعات توجه دارد. در مدل روشهای تبیینی با کمک روش تحقیق از سطح نظری به سطح عملی می رسیم و با کمک روش تحلیل از سطح عملی مجددا می توانیم به سطح نظری رجوع کنیم تا ادعای تحقیق مان را تایید کنیم.
نقیب السادات در ادامه به تفاوت موضوع و مساله اشاره کرد و گفت: روش های تبیینی بیشتر مساله محور اند تا موضوع محور با این حال وقتی با روش تمایز معنایی سروکار داریم هم می توانیم با مساله سروکار داشته باشیم و هم با موضوع.
وی ضوابط مورد توجه در انتخاب یک موضوع یا مساله را ضوابط نظری یا علمی (پاسخ پذیر بودن، برخوداری از ارزش علمی) و ضوابط عملی یا اجتماعی (برخورداری از اهمیت و ارزش و اولویتهای اجتماعی) عنوان کرد.
این استاد ارتباطات ویژگی های یک عنوان خوب را جامع بودن، مانع بودن، سادگی و روشنی، طولانی و کلی نبودن، کلمه زاید نداشتن، در حد ادعای عنوان بودن و نداشتن مخاطره برای محقق دانست و خاطرنشان کرد: لفظ "بررسی" که در عنوان بسیاری از تحقیقات می آید زاید است. همچنین استفاده از عبارت "تحلیل محتوا" مثلا به شکل "تحلیل محتوای روزنامه های ..." درست نیست زیرا عنوان باید متوجه موضوع تحقیق باشد نه روش آن.
وی گفت: روش تمایز معنایی اولین بار توسط چارلز ازگود ارایه شد. روش تمایز معنایی را روشی برای اندازه گیری جایگاه مفاهیم در نزد افراد ذکر می کنند. در نگاه ازگود روشهای قبلی از دقت لازم و کافی برخودار نیست ولی این روش علاوه بر قابلیت شناسیایی، شدت و ضعف و جهت مفاهیم را هم میسنجد. ازگود معتقد است برای اندازه گیری مفاهیم بر روی یک پیوستار 7 سطحی اندازه گیری اتفاق می افتد که دارای دو جهت مثبت و منفی است و حد وسط حد میانگین است.
نقیب السادات گفت: بسیاری از محققان معتقدند برخی مفاهیم چند بعدی و کیفی اند و نیاز به ابزاری برای اندازه گیری آنها داریم لذا بحث مقیاس بندی پدیدار شد. مقایسها تکنیکی برای ارزیابی چند بعدی بودند و از تعدادی شاخص تشکیل می شدند. در حوزه مقیاس دو نوع مقیاس بندی یک بعدی و چند بعدی پدیدار شد که مشهور ترین آنها بوگاردوس، تورستن، لیکرت و گاتمن بودند.
وی با اشاره به اینکه ازگود منطق هفت سطحی طیف فاصله اجتماعی بوگاردوس را می پذیرد به سه مرحله طراحی مقیاس اشاره کرد و گفت: 1- تعیین ارزشهایی که مورد تحقیق است، 2- پرسش از یک نمونه منتخب برای ثبت عکس العمل هایشان در خصوص هر مقیاس و 3- محاسبه.
اینی عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با تاکید بر این سخن ازگود که در اندازه گیری اجازه ندارید افراد را نسبت به توصیف صفات هدایت کنید گفت: در صورتی که مفاهیم مورد سنجش متعدد شد ازگود می گوید تکنیک تحلیل پیوندی وجود دارد که نه تنها می توان جایگاه مفاهیم را روی پیوستار تعیین کنیم که فاصله هر مفهوم را از مفهوم دیگر اندازه گیری کنیم. بعد آن را با استفاده از آزمون همبستگی اسپیرمن محاسبه می کنیم.
وی قضاوت ذهنی و نبود دقت در فواصل سطوح اندازه گیری را از جمله محدودیت های روش تمایز معنایی دانست و توصیه کرد: در نوشتن پایان نامه ای که با این روش تهیه شده در بخش روش شناسی آن سرفصل هایی مانند "سنجش قابلیت اندازه گیری صفات" و "دو نیمه سازی صفات در قالب تکنیک" گنجانده شود.
انتهای پیام