وب سايت ايسنا ؛ آهسته و پيوسته
مقدمه
فضاي مجازي، فضايي متكثر است كه حجم عظيم اطلاعات را از كانال سايتها و وبلاگها به طرق گوناگون در اختيار مخاطبان ميگذارد. در اين ميان سايتهاي خبري كه به طور رسمي (در قالب خبرگزاريها) و غيررسمي به فعاليت ميپردازند از اهميت ويژه اي برخوردارند. وبسايت را همچون هر رسانه ديگري ميتوان بر اساس معيارها و استانداردها تحليل كرد. در اين مقاله من سعي ميكنم كه با استفاده از دو شيوه "ارزيابي" و "مقايسه" و با رعايت معيارهاي هر يك، سايت خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) را ارزيابي و با خبرگزاري جمهوري اسلامي ايران (ايرنا) مقايسه كنم.
من از منظر مطالعات رسانهاي و با بهرهگيري از نظريه "استفاده و خشنودي" و برداشتي كاركردگرايانه به بررسي وب سايت ايسنا خواهم پرداخت.
مك كوايل معتقد است: اهميت ميراث پژوهشي "استفاده و رضامندي" بر اين واقعيت استوار است كه مخالف نظريه مخاطب منفعل است و به همين جهت فرضهايي را مبناي كار خود قرار ميدهند كه مهمترين آنها، عبارتاند از اينكه مخاطب، از ميان مجاري ارتباطي و محتوايي كه به او عرضه ميشود، دست به انتخابي آگاهانه و انگيزه دار ميزند برداشتهاي گوناگوني از اين نظريه در دست است اما برداشت نخست و حاكم كاركردگرايانه است.
او ميافزايد: جوهره كلام اين است كه رفتار مربوط به استفاده از هر رسانه تابعي است از اين عقيده كه هر رسانه خاصي داراي ويژگيهاي معيني است كه باعث ميشود انتخاب هر رسانه توسط مخاطب به معناي شان مثبت يا منفي براي او باشد. پس علت استفاده از رسانه، تجربه كردن مسايلي است كه از شرايط اجتماعي و رواني ناشي ميشود و براي حل آنهاست كه مخاطب دست به دامن رسانهها ميشود. اگر استفاده از رسانه انتخابي نبود، نميشد آن را ابزاري شايسته براي حل مسئله به شمار آورد يا حتي آن را واجد معنايي خاص براي استفاده كننده دانست، پژوهشهاي انجام شده ظرف چهل سال گذشته نشان ميدهد كه مخاطبان تجربه استفاده از رسانه خود را در قالب اصطلاحات كاركرد گرايانه بيان ميكنند(1).
با توجه به اين نظريه مخاطب در برخورد با وب سايت ايسنا كه يك وبسايت خبري است به جستجوي اطلاعات و گزارشها در زمينه مورد علاقهاش ميپردازد و صرف حداقل زمان، دسترسي و جستجوي آسان و كافي اطلاعات و برآورده شدن نيازهاي مخاطب ميتواند ملاكهايي براي مراجعه دوباره به آن باشد.
6 سوال اساسي
هر فرد در برخورد با يك وب سايت با شش سوال اساسي روبرو مي شود كه عبارتند از:
نويسنده و مخاطب سايت چه كسي است؟
با چه هدفي، چه لينكهايي، در چه تاريخي به وجود آمده و توسط چه كسي حمايت ميشود؟
پاسخ به اين سوالات ما را به معرفي اجمالي سايت وا ميدارد. در مجموع، در آيكون "درباره ايسنا" كه در صفحه اصلي سايت آمده به طور مفصل خبرنگاران و دبيران و سر دبيران (نويسندگان) معرفي شدهاند و لينكهايي به تاريخچه هر بخش و ارزيابي صاحب نظران اشاره دارد كه بخش تاريخچه غيرفعال است. يكي از ضعفهاي اين سايت آن است كه بخش مجزايي كه به معرفي اهداف، تعريف مخاطب، نحوه شكل گيري سايت، زمان تاسيس، رويكردهاي اساسي و موسسه حمايت كننده – كه جهاد دانشگاهي - به طور كلي بپردازد، وجود ندارد. اما اين مسئله تا حدي توسط بخش ارزيابي صاحب نظرا ن كه در واقع اعتبار سايت را بالا ميبرد و ايسنا را به عنوان خبرگزاريي بي طرف (كه در طيف گستردهاي از اظهار نظرها تاييد ميشود) مطرح ميكند، جبران شده است، از طرفي معرفي اعضا تا حدي نسبت به سايت شناخت ايجاد ميكند مثلا اينكه اين نويسندگان عمدتا جوان و دانشجو هستند و لزوما تحصيلات مرتبط ندارند و عمدتا هنجارهاي ايسنا برايشان دروني شده است.
اما پاسخ سوالات بالا، ايسنا از 16 آذر 78 بر شبكه اينترانت به طور آزمايشي فعال شد و از فروردين 79 خروجي كامل آن روي شبكه جهاني اينترنت قرار گرفت. ايسنا وابسته به جهاد دانشگاهي است كه نهادي وابسته به شوراي عالي انقلاب فرهنگي است (2) و در فضاي پس از دوم خرداد، با هدف ارايه اخبار و اطلاعات از طيفهاي گسترده و رعايت بي طرفي و حركت در چارچوب تفكر امام خميني تاسيس شده است. خط مشي اصلي ايسنا را ميتوان با نگاهي ساده به عناوين اين سايت جستجو كرد. دو شعار "چو ايران نباشد تن من مباد" و "رهرو آنست كه آهسته و پيوسته رود" به خصوص با تاييدي كه از صاحب نظران گرفته شده- كه گفته شد- باعث ميشود كه درجه اعتماد مخاطب بالا رود. در خبرهاي ايسنا نميتوان نويسنده دقيق هر مطلب را شناخت چون اسامي بالاي خبر ذكر نميشود و شناخت ما از نويسندگان كلي است.
اما در مورد لينكها كه بيانگر ويژگي هايپرتكست يك متن هستند، در صفحه اصلي سايت 27 لينك در سمت راست وجود دارد كه ذيل عنوان سرويسها آمده است كه عبارتند از: صفحه اصلي، عناوين كل اخبار، انرژي و صنعت، اقتصاد و بازرگاني، ديدگاههاي خاتمي، جامعه اطلاعاتي، نگاهي به وبلاگها، اجتماعي، حوادث، بهداشت و درمان، صنفي – آموزشي، علمي – پژوهشي، سياسي، مجلس، فقه و حقوق، انرژي هستهاي، سياسي خارجي، بينالملل، همسايگان ايران، فرهنك و ادب، فرهنك و هنر ، راديو و تلويزيون، ميراث و گردشگري، ورزشي، عكس، شهرستانها، نمايشگاه عكس هستند و هر كدام داراي زير لينكهاي هم ميباشند و 10 لينك هم ذيل عنوان امكانات زير سرويسها آمده كه عبارتند از: درباره ايسنا، جستجو، خبرگزاريهاي مهم ايران، روزنامههاي مهم ايران، گزارش اشكال در سايت، تماس با ايسنا، دانشگاههاي ايران، ارسال خبر به ايسنا، پيشنهاد سوژه، مناطق خبري ايسنا ميباشد. در زير اين بخش هم جايي براي تبليغات در نظرگرفته شده كه تعدادي لينك مثل سايتهاي مقام معظم رهبري، رييس قوه قضاييه ، ...آمده است. در هر صفحه خبر نيز تعدادي لينك مثل صفحه اصلي، سرويس آ، عناوين كل اخبار سرويس آ، عناوين كل اخبار، چاپگر، دريافت فايل متن، دريافت فايل، نسخه چاپي ميباشد .
مخاطب بالقوه سايت دو دسته هستند: مطبوعات و كاربران اينترنتي و بنا به بررسيها انجام شده هم اكنون يك چهارم مطالب 25 روزنامه عمومي كثيرالانتشار و 45-50 درصد مطالبي كه در مطبوعات به نقل از خبرگزاري ايسنا منتشر ميشوند. همچنين آمار مراجعه به ايسنا ماهانه حدود 60 ميليون هيت است و از نظر كشورهاي محل اقامت نيز مراجعان به ايسنا تا سال گذشته به ترتيب امريكا، انگلستان، كانادا و ايران بودهاند البته از سال جاري جهشي در تعداد مراجعان ايراني صورت گرفت كه هم اكنون بيشترين بينندگان ايسنا در داخل ايران هستند.
8 معيار ارزيابي
8 معياراصلي ارزيابي يك سايت عبارتند از : صحت اطلاعات، اعتبارنويسنده، گروه يا موسسه، چگونگي پوشش مطلب، به روز بودن اطلاعات، تراكم و جامعيت، تعاملي بودن، تطابق عينيتها با ذهنيت سايت، سرعت دسترسي به اطلاعات. براين مبنا وب سايت ايسنا را تحليل ميكنم.
صحت اطلاعات و اعتبار نويسنده: منابع تمام خبرها ذكر ميشود، تكذيبيه خبر كم است. اعتماد عملا جز در طول زمان به دست نمي آيد، تاييد صحت توسط صاحب نظران اعتبار سايت را در نظر مخاطب بسيار ميبرد و اگرچه جهاد و نويسندگان هيچكدام مشهور نيستند اما چون ارزيابي ها مثبت بوده عملا رسانه اي معتبر از اين حيث به حساب مي ايد اما امكان چك كردن ، روش جستجو، جمع اوري و پردازش اطلاعات براي مخاطب روشن نيست
چگونگی پوشش مطلب: مقولههاي ايسنا انچنان كه ذكر شد جامع به نظر ميرسد ولي اين مسئله از يك نظر ايجاد مشكل كرده است كه مخاطب كه اولين بار به سايت مراجعه مي كند و ذهنيتي نسبت به ان ندارد نمي داند موضوعي را كه مي خواهد بفهمد در كدام سرويس بيابد پس كمي سردرگمي طبيعي به نظر مي رسد تداخل بين حوزه ها مثلا انرژي اتمي و سياسي خارجي و همچنين بعضي زيرلينكها بدون كاربرد هستند مثل خانواده در اجتماعي كه خبرهاي مربوطه در حوزه هاي ديگر ارايه مي شوند اما لينك 22 خبرگزاري و تعداد 49 روزنامه با موضوعات و گرايشهاي سياسي مختلف امده است كه با يك سرعت نطقي دردسترس قرار ميگيرد.
به روز شدن: خبرها هر لحظه مي تواند روزامد شود ولي برداشتها به روز نيست و ممكن است ماهانه روزامد شود. تمام خبرها تاريخ روز ، ماه و سال دارد و تمام خبرها در آرشيو ايسنا در دسترس هستند.
در مورد لينكها آدرس دانشگاههاي ايران و مناطق خبري پيدا نميشود و گزارش اشكال در سايت هم شرايط سختي گذاشته كه مخاطب اساسا وقت ان را ندارد و امكان اظهارنظر سخت است و برخي ايميلها مثل "مردم" خطا ميزند و مخاطب فرصت كلنجار رفتن با آن راندارد .
تراکم و جامعیت مطالب: خبرها درصفحه اصلي برمبناي اهميت نمايش داده مي شوند ولي درقسمت عناوين كل اخبار بر اساس تاريخ ان، اين مسئله باعث مي شود كه مخاطب نتواند به سرعت به اخبار جديد دست يابد مگر انكه بس از چند بار امد و رفت 25 خبر اخر هر سرويس را كشف كند و اين يك نقطه ضعف است. متن به طور غالب در صفحات ايسنا وجود دارد ولي فونت درشت مطالب و اندازه تيترها باعث شكسته شدن تيترها و سختي خواندن انها ميشود ايسنا تبليغات تجاري روي سايتش ندارد ولي بعضي سايتها مرتبط را در صفحه اصلي برجسته كرده از جمله ايسناي شهرستانها را .
تعاملي بودن صفحه: ايميل ادرسها در ايكون تماس با ايسنا در دسترس است و صفحه ارسال پيام جديد نيز به سرعت بازمي شود ولي من امكان ارسال ان را نسنجيدم .بعضي صفحات و ادرسها پيدا نميشود همانطور كه قبلا ذكر شد ارسال نظرات نيز حتما با ذكر نام فرد و ايميل او امكانپذير است.
تطبيق اهداف ذهني و واقعيتها: اين معيار بيشتر به دستيابي يك سايت به هدفش و در واقع عملكرد ان مي پردازند براي بررسي علمي اين مسئله نياز به يك كار تحليل محتوا دارد و من تنها با توجه به يك نگاه ظاهري ميتوانم بگويم كه بي طرفي رعايت شده است .
سرعت دسترسي: آدرس خبرگزاري به سرعت پيدا ميشود صفحات هم همينطور بجز مواردي كه توضيح دادم مثل شهرستانها و غيره . معيارهاي ديگري هم براي ارزيابي وبسايت ها وجود دارد كه من به دليل اجتناب از حجم زياد مقاله از ان صرف نظر ميكنيم .
معيارهای خاص ارزيابی وب سايت خبری
چند رسانهاي بودن: در فضاي مجازي به خاطر چند رسانهاي بودن آن براي مخاطب اين انتظار وجود دارد كه در كنار متن به صوت، عكس و فيلم هم توجه شود و به اين ترتيب اخبار كاملتري منتقل شود يعني يك سايت خبري ميتواند چيزي بيش از يك روزنامه آن لاين باشد . براساس اين معيار در سايت ايسنا تنها امكانات متن و عكس وجود دارد و قابليت صوت و انيميشن موجود نيست.
هايپرتكست بودن به خبرهاي مرتبط : هرخبري حجم محدودي از اطلاعات را در اختيار مخاطب قرار ميدهد و دسترسي آسان و سريع به سوابق و روند رخدادها انتظار مخاطب است. در سايت ايسنا در مورد برخي اخبار خبرهاي مرتبط لينك شده است اما در مورد بسياري از اخبار هم اين مسئله وجود ندارد همچنين كليد واژه هاي هر خبر مي تواند لينك شود كه اساسا دراين سايت كليد واژه ها از متن استخراج نشده اند .
خدمات : خدمات اين سايت براي ايميل مطلب مثلا به دوستان ضعيف است و هيچ آيكون مشخصي به اين كار اختصاص نيافته همچنين اطلاعات آماري مثل تعداد بازديد كننده براي اين سايت كه ادعاي بينندگان فراوان دارد ضروري است و ميتواند به اعتبارآن بيفزايد .
محتواي حرفهاي خبر: دكتر شكرخواه خبر را گزارشي بيطرفانه، دقيق و در عين حال صحيح و عيني از يك رويداد مفروض (4) تعريف مي كند براين اساس مخاطب معمولا اخباررا آينه انعكاس واقعيت و رويدادها مي دانند و در وهله دوم علاقه مند به اظهارنظر و تفسير آن هستند، اين در حالي است كه در وبسايت ايسنا همجون سايتهاي بسيار ديگر خبر كلامي حرف اول را مي زند . قاضي زاده آسيب هاي خبر كلامي را گسترش بگو مگو، چهره سازي و خستگي مخاطبان عنوان مي كند (5). همچنين از نظر تنظيم خبر در بسياري از خبرها سبك هرم وارونه و معيارهاي تعداد واژه ليد رعايت نميشود . بسياري از خبرها دو تيتر دارند كه اين علاوه بر لطمه به گرافيك متن، نگاه و ذهن مخاطب را گيج ميكند وجود یك تيتر براي هر خبر بيانگر قدرت و آرامش است. چنانكه اين مسئله در سايت ايرنا به زيبايي صفحه و نفوذ آن افزوده است .
بازخورد: امكان ارايه بازخوردها تنها ازطريق پركردن فرم اظهارنظر و ايميل ميسراست . متن اظهارنظرهاي ديگران دردسترس عموم نيست و اساسا معلوم نيست اين اظهارنظرها خوانده مي شوند يا نه .
مقايسه با وب سايت ايرنا
اين مقايسه را با تكيه بر تفاوتها توضيح ميدهم وايرنا را ارزيابي نمي كنم . در بخش درباره ايرنا برخلاف ايسنا تاريخچه تاسيس، چگونگي قرارگرفتن خبرروي خبرگزاري، جمع اوري خبرها از مناطق خبري توضيح داده شده ولي خود نويسندگان سايت معرفي نشده اند. اين به ايرنا رسميت و به ايسنا صميميت مي بخشد . ايرنا ازنظر پوشش ، نام 56 خبرگزاري خارجي را ذكر كرده كه نام ايسنا نيز در بين انها هست درحالي كه ايسنا خبرگزاريهاي خارجي را لينك نكرده است در عوض ايرنا تنها 3خبرگزاري داخلي كه چندان مطرح نيستند يعني شبستان، خبرگزاري قراني، خبرگزاري شهر را لينك كرده – كه تاريخ روزامدي ان هم 23مهرماه 84 بوده است - اما ايسنا 22خبركزاري داخلي را لينك كرده است اينها همه بيانگر آنست كه ايرنا خودرا خبرگزاري رسمي ايران در سطح جهان ميداند، گواه اين مسئله نيز اين است كه خبرهاي ايرنا به 8 زبان خارجي ارسال ميشوند.
سايت ايرنا مقوله بندي كمتر و مشخصي دارد و زيرلينكهاي ان هم محدودتر است كه خواننده بازهم بايد بين رديف خبرهاي يك سرويس بگردد تا خبر مورد نيازش را پيداكند اما فونت ريزتر آن باعث شده تيترها كوتاه و خواندن انها راحت تر باشد و با يك نگاه ميتوان صفحه اصلي را مرور كرد هرچند كه تبليغات تجاري اين صفحه گاهي تمركز مخاطب را ازبين مي برد يكي از ويژگيهاي مثبت خبرهاي ايرنا ارايه كليد واژه براي هر خبر است كه در جستجو و ارشيو به كار مي ايد اما دسترسي به ارشيو و جستجوي بيشرفته ايرنا نيازمند مشترك شدن سايت است كه خود مراحل خاصي دارد و بايد وجهي برداخت شود اما دسترسي به ارشيو و جستجوي ايسنا رايگان است. سايت ايرنا تنها به روزنامه هاي وابسته به خود لينك داده است .
نتيجه گيري
در مجموع جامعيت مطالب و دسترسي به ايسنا مناسب است ولي در بخشهاي جانبي مشكلاتي دارد كه استفاده از امكانات ان را دشوار مي كند . از طرفي مقايسه ان با ايرنا نشان مي دهد كه ايسنا عامتر است و برايش استفاده مخاطب اهميت بيشتري دارد درحالي كه ايرنا بيشتر به وجه يك خبرگزاري رسمي درامده كه استفاده هاي خاصتري را ترويج مي دهد و لذا در جمع بندي كلي با توجه به نظريه استفاده و خشنودي ايسنا مخاطبان بيشتري را جذب ميكند.
منابع :
1. مك كوايل، دنيس (1382) درآمدي بر نظريه ارتباط جمعي . ترجمه برويز اجلالي. تهران:مركز مطالعات وتحقيقات رسانه ها
2. سايت بازتاب. همه چيز درباره ايسنا ( كفتكوي بازتاب بادكترفاتح ) . 10 مهر 1384
3. همان .
4- قاضي زاده ،علي اكبر (1384) رواج پر خطر خبر كلامي. فصلنامه مطالعات و تحقيقات وسايل ارتباط جمعي. سال شانزدهم. شماره 1. شماره پياپي 61. بهار 1384. ص 118.
5- همان، ص 126