معنا بخشی های من

فضاي مجازي با فراهم آوردن امكان بحث و نقد عمومي در موضوعات مختلف به عقيده "ميهالاکه" (۱) به جهان سوم پوپر كه جهان محصولات عيني ذهن انسان است٬ مشابهت مي يابد. البته میهالاکه در بخشی از مقاله خود با نام" زنجیره زمان – فضای مجازی : معنا و استعاره"  بیشتر به شرح جهان های سه گانه پوپر می پردازد و  درباره موضوع جالب شباهت آن به فضای مجازی تنها به اشاراتی مختصر اکتفا می کند.

سه جهان پوپر

کارل پوپر معتقد است که ما می توانیم حداقل سه جهان متفاوت از تجربه هایمان را مشخص کنیم.

جهان اول؛ جهان مادی کامپیوترها و کابلها، میزها و صندلی ها، درختان و گیاهان، سیاره ها و ستارگان است. این جهان عینی است به این مفهوم که می تواند از سوی دیگران تجربه شود. همچنین جهان خودمختار است به این معنا که تجربه آن وابسته به خودمان است.

جهان دوم؛ پس از جهان عینی اول، جهان ذهنی لذت ها و دردها، عشق ها و نفرت ها، باورها و منش ها وجود دارد. این چیزی است که پوپر آن را جهان دوم می نامد. این جهان ذهنی است به معنی اینکه موقعیت ذهنی یک انسان نمی تواند به وسیله دیگران تجربه شود و خود مختار نیست در این مفهوم که تجربه اش به تجربه ذهن که به طور واقعی آنها را تجربه می کند وابسته است. 

جهان سوم؛ ما چیزهای دیگری را تجربه کرده ایم که به راحتی با هیچ یک از این جهان ها تناسب ندارد. برای مثال کلمات و اظهارات٬ کتاب ها و سمفونی ها، حقوق، اعداد و تئوری ها. این موارد بی شباهت به جهان اول که عینی  است و بی شباهت به جهان دوم که ذهنی است هستند اما در عین حال آنها هم جسمیت یافته اند و هم به عقیده پوپر از ذهن انسانی تولید شده اند. اینجا جهان شماره 3 پوپر است.(میهالاکه، 2002، صص 298-299)

جهان شماره ٣ و بويژه آن بخش که از طريق زبان انسانی ايجاد شده، محصول آگاهی و روح انسان است. اين جهان مانند زبان انسانی، نتيجه‌ی اختراع بشری است. اين اختراع مانند همه چيزهای اختراع شده، مسائلی خودمختار و مستقل از ما را ايجاد می‌کند. اين مسائل ناخواسته و غيرقبل انتظارند. آنها پيامد غيرهدفمند کنش ما هستند که سپس متقابلا" بر روی ما تأثير می‌گذارند. بدينگونه است که جهان شماره ٣ يعنی جهان فراورده‌های روحی انسان، به صورتی عينی، انتزاعی و مستقل و در عين حال واقعی و تأثيرگذار به وجود می‌آيد. جهان شماره ٣ در زيست جهان انسانی نقشی مرکزی ايفا می‌کند. روح انسان، آفريننده ی جهان شماره ٣ است، ولی انسان ناگزير است خود را با آن وفق دهد. به عبارت ديگر جهان شماره ٣ هم آفريده‌ی انسان و هم شکل دهنده‌ی اوست. (محیی٬منبع اینترنتی تاریخ مشاهده 30/7/87)

رابطه جهان سوم پوپر و فضاي مجازي

پوپر ،دانش علمی را به عنوان امر مسلم به حساب نیاورد. پوپر این مساله را توضیح نداد که چطور دانش عینی می تواند مسلم باشد اما توضیح داد که چطور دانش لغزش پذیر می تواند عینی باشد. راه حل او این بود که عینیت دانش علمی در قابلیت آن برای انتقاد است. به دور از حمایت از ادعاهای علمی درمورد امر مسلم، جهان شماره 3 معرفی شده است تا ابزارهایی برای انتقاد کردن معقولانه دانش فراهم کند و به دور از ابدی بودن یا تغییر ناپذیر بودن، جهان شماره سه به عنوان تولید تکاملی ذهن انسان توصیف شده است. البته میهالاکه می نویسد: "وب" مخزن متعاملی از دانش انسانی است که از سوی شخص خاصی تامین نمی شود بلکه از سوی بسیاری از انسان ها تامین می شود. وب ممکن است به منزله واقعیت دادن به مفهوم سومین جهان پوپر دیده شده باشد.

فضای مجازی دانش علمی، دانش غیر علمی، هنر، اطلاعات، عقاید، تبلیغات و غیره را فراهم می کند که همه آن ها متناسب با چارچوب دانش عینی نیست اما  حداقل برخی از زیر مجموعه های فضای مجازی به عنوان سومین جهان ظهور یافته توصیف می شوند. برعکس نگاه رایج، شبکه ها نخبه گرا نیستند، آنها از زمانی که قصد داشتند دانش را از طریق بحث عمومی توسعه دهند، باز و عمومی هستند. به عقیده پوپر تنها دانش قابل اعتماد آن است که از آزمون ها(بحث و نقد) موفق بیرون آمده است. (میهالاکه، 2002، صص۲۹۸-۲۹۹)

اگر چه می توان در مجموع روابط دیگری را نیز میان فضای مجازی و جهان شماره 3 پوپر در نظر گرفت مانند آنکه کامپیوترها و خودفضای مجازی محصول جهان سوم هستند یا اینکه نوع فعالیت فضای مجازی مشابه مغز انسان است -همچنانکه در تحقیقات هوش مصنوعی به آن توجه می شود و این طور مطرح می شود که کامپیوتر مانند مغز انسانی محصولاتی ایجاد می کند که متعلق به جهان سوم هستند- اما علی رغم این تصورات به نظر می رسد آنچه میهالاکه در ارتباط میان فضای مجازی و جهان سوم پوپر مد نظر داشته است آن است که فضای مجازی می تواند به دلیل باز بودن و عمومی بودن آن امکان نقد و بحث بیشتری را در موضوعات دانش علمی را -که بخشی از آن چیزی است که فضای مجازی دربردارد-، فراهم کند و به این ترتیب به انسان در دستیابی به دانش قابل اعتماد یعنی همان دانشی که آزمون های نقد و بحث سالم بیرون آمده است٬ یاری رساند.

منابع:

Mihalache, A (2002) The cyber space-time continuum: meaning and metaphor. The information society, volume 18, number4.

بهرام محیی. پوپر ؛ خردگرایی سنجشگر، پایگاه اطلاع رسانی تاریخ فلسفه. تاریخ مشاهده 30/7/87. قابل دسترس در : philosophers.atspace.com/popper.htm